Kỷ niệm 100 năm xuất hiện: Dòng "Khổ Tu" Việt Nam Dòng Đức Bà tại Phước Sơn.

Thánh lễ kỷ niệm Hội dòng Xitô Thánh Gia Việt Nam tròn 100 năm thành lập tại Đan viện Thánh Mẫu Châu Sơn, ngày 4/11/2017. Ảnh: Hoàng Luật

Nhưng ngược dòng thời gian 100 năm trước đây, khởi đầu ngày 15/8/1918 tại Việt Nam đã xuất hiện một dòng “Khổ Tu” với tước hiệu Đức Bà An Nam tại Phước Sơn (Notre Dame d’ Annam à Phuoc son ) thuộc giáo phận Huế. Thời gian sau cải tổ thành dòng Xitô Thánh Gia Việt Nam. Nay nhân sự kiện kỷ niệm 100 năm ngày thành lập (1918 - 2018) xin mời bạn đọc cùng ôn lại đôi nét về dòng “Khổ Tu” này.

I. NHỮNG NGÀY KHỞI ĐẦU THIẾT LẬP ĐAN VIÊN

Linh mục Henri-Denis thuộc Hội Thừa sai Paris (M.E.P) nhận bài sai sang Việt Nam năm 1903, gia nhập giáo phận Huế, sau khi học tiếng Việt thông thạo, đã đi coi các xứ đạo, và phụ trách việc dịch sách, tiếp đến về chủng viện An Ninh làm giáo sư dạy các chủng sinh.

Mặc dù đa đoan công việc nơi xứ đạo cũng như ở chủng viện, nhưng trong lòng cha Henri vẫn ấp ủ một ước mơ là làm sao thiết lập được ở Việt Nam một dòng chiêm niệm cho nam giới. Trong chí hướng đó ngài đã mạnh dạn xin gặp Đức cha Gaspar (Lộc) và trình bày dự kiến này, lúc đầu không được sự chấp thuận, nhưng cha cứ tìm cách xin mãi Đức cha cũng xiêu lòng và cho phép.

Được sự đồng thuận của Đức Giám mục Huế, để có nhân sự ban đầu cha đã viết thư liên lạc với các Đan viện ở Trung Hoa, Nhật Bản, và nhất là ở các nước châu Âu  xin nhân sự đến huấn luyện khởi sự cho các tu sinh Việt Nam, nhưng không được nơi nào hưởng ứng cả và luôn được hồi âm “Chúng tôi không thể lập dòng ở Đông Dương, khí hậu ở đây không cho phép tuân giữ trọn vẹn luật dòng chúng tôi”. Việc từ chối này còn dựa trên nhiều lý lẽ khác như: “Đan viện chúng tôi đang thiếu nhân sự, còn nếu tuyển sinh tại chỗ, liệu có thể tin tưởng vào những người Việt Nam bé nhỏ, bề ngoài có vẻ mảnh khảnh, thể chất ốm yếu, tâm thức không mấy kiên trì? Liệu họ có thích hợp với một tu luật không thể thay đổi chăng, và việc tuân giữ chay tịnh, thức khuya, dậy sớm, lao động cực khổ, mà thường thì không thể nào miễn trừ...”.

Nhận định trên của các Bề trên châu Âu không chính xác, vì họ không có cơ may, tiếp cận để hiểu rõ con người Việt Nam như cha, nên ngài không nản lòng. Ròng rã 9 năm trời hết đời Đức cha Gaspar (Lộc) sang thời Đức cha Allys (Lý), cha luôn giữ ý định khao khát van nài xin thành lập một dòng đan tu chuyên về chiêm niệm tại Việt Nam.Trước sự nhiệt tình tha thiết đó các đấng bản quyền đã bằng lòng và ban phép cho chọn nơi thích hợp để lập cơ sở, cha rất vui mừng khởi đầu đến xem sở đất Nhà chung ở Ba Trục, nhưng cha xứ (cố Soái ) nơi đây, e rằng cha Henri không dựng nổi cơ đồ gì nên từ chối thẳng thừng.

Nhưng may thay qua thư ngỏ của Đức cha Allys gửi Thượng Thư Bộ Lại Nguyễn Hữu Bài, cụ Thượng Thư đã nhường lại cho cha Henri một cây số vuông đất ở vùng núi Phước Sơn, quang cảnh ở đây thật hùng vĩ nhưng phải vào tận khu rừng sâu, cha mới tìm được vùng đất ưng ý thuận việc tác sinh lập nghiệp. Ngày 25/7/1918, cha dùng ngựa lên Phước Sơn cùng một số công nhân bắt đầu khai phá khu rừng, đào gốc, đắp nền xây dựng cái nôi ban sơ gồm: ngôi nhà lá ba gian, hai chái, cột gỗ, kèo tre và vách đất nhồi rơm... Với ý hướng dâng đời sống, phó thác và nhờ sự chở che của Mẹ Maria, nên ngày 14/8/1918, cha đến dâng thánh lễ ở linh địa Đức Mẹ La Vang, sau đó mở tiệc mừng có cả món thịt và rượu, đây là dịp ăn thịt và uống rượu lần cuối, để rồi sáng hôm sau, cha Henri, cùng môn đệ thân tín Thađêô Chánh và mấy công nhân nghèo cất bước lên ở hẳn Phước Sơn với gánh hành trang: Một thúng gạo, một hũ ruốc và một cái nồi, một con dao và một con gà trống báo giờ. Tới nơi việc đầu tiên là cha dâng thánh lễ chính thức khai mạc cuộc sống đan tu ngay chiều hôm 15/8/1918, lễ kính Đức Mẹ hồn xác lên trời.

Vạn sự khởi đầu nan, trong công cuộc xây dựng cơ sở vật chất, tuyển mộ, huấn luyện và tìm lương thực cho tu sinh cũng là gánh nặng, có khi hết tiền hết gạo, cố Thuận phải đánh liều vào Huế gặp Đức cha xin khất thực.

Đền đáp lại sự vất vả lo toan của cha, ngày 21/3/1923, lễ thánh Bênêđictô lớp tu sĩ đầu tiên của nhà dòng Đức Bà An Nam được tuyên khấn tiên khởi, có sự hiện diện của Đức Lecroart Khâm sứ Tòa Thánh miền Đông Dương, và từ thời điểm này cha Henri trở thành Đấng Tổ phụ của dòng

Để củng cố vị thế pháp lý của Hội dòng trong tương lai, ngày 4/3/1930, cha Tổ phụ với sự tiếp tay của Đức cha giáo phận Huế đã gửi thỉnh nguyện thư xin Tòa Thánh cho gia nhập Dòng Xitô Thế giới, trong khi chờ đợi ngày 17/3/1931 nhà dòng hội ý anh em cùng nhận danh hiệu cho Hội dòng mình là Hội dòng Xitô Thánh Gia Việt Nam, thuộc quyền giáo phận. Sau hơn 3 năm do sắc chỉ của Thánh Bộ Tu sĩ ngày 24/5/1934 cho đan viện chính thức được sát nhập vào đại gia đình Dòng Xitô hoàn cầu.

Một biến cố quan trọng vào năm 1933, Đức cha Gioan Baotixita Nguyễn Bá Tòng, vị Giám mục đầu tiên Việt Nam, trên đường từ Sài Gòn về Phát Diệm nhận giáo phận, đã có dịp ghé thăm Phước Sơn gặp lại cố Thuận mà trước đây Đức cha là môn sinh, nên ngài đã xin cha mở thêm dòng ở Phát Diệm nơi mình cai quản. Dịp may đúng lúc năm 1936 đồn điền cao su Lacombe, rộng 800 mẫu tây, dài 12 km, ngang 8 km, ở huyện Nho Quan- Ninh Bình vỡ nợ, Đức cha Tòng đã mua được với giá rẻ và báo tin ngay cho cố Thuận xin tiến hành việc mở nhà dòng.

Cha Tổ phụ đã họp dòng và chọn cha Tađêô Lê Hữu Từ đang là phó Bề trên làm trưởng đoàn gồm 30 người với 12 đồng bạc Đông Dương, lên đường ra Bắc vào ngày 18/2/1936 đến tiếp nhận cơ sở mới, vì đồn điền bỏ hoang lâu ngày cỏ mọc như rừng, cả đoàn phải ra sức khai hoang, cuốc đất trồng rau, đào ao thả cá, nuôi gia súc tự túc mọi mặt. Sau 3 năm khai hoang lập nhiệp nhà dòng đã đủ sức đúc gạch làm nhà, đồng thời khởi công xây dựng thánh đường đan viện vào ngày 18/3/1939, trong khi mọi người đang hăng say lao động mở mang các cơ ngơi, thì ngày 4/11/1945 Tòa Thánh đặt cha Bề trên Tađêô Lê Hữu Từ làm Giám mục Phát Diệm và ngài đã chọn khẩu hiệu: “Vox Clamantis-Tiếng kêu trên rừng”, Rừng ở đây chắc mang dấu vết của núi rừng Nho Quan ở đó có nhà dòng của ngài. Nơi này được xem như nhà con đầu tiên phát xuất từ nhà mẹ Phước Sơn.

Tháng 10/1950, Phước Sơn có thêm nhà con thứ hai được thành lập tại Tân Thành, song địa thế không thuận tiện nên đầu năm 1952 đã chuyển về Phước Lý, Xoài Minh, Biên Hòa, Đồng Nai.
Năm 1953, Phước Sơn bị ảnh hưởng chiến tranh ác liệt, phải di dời vào miền Nam tạm cư ở vùng đất Thủ Đức, Gia Định, cũng năm ấy ba phần tư tu sĩ nhà Châu Sơn cũng vào định cư tại Đơn Dương (Lâm Đồng ngày nay).

Hiện thời dưới sự hướng dẫn của 6 đan viện phụ, 5 đan trưởng viện và các Bề trên tu viện Hội dòng đang trên đà phát triển vững mạnh ở nhiều nơi.

II. CHA TỔ PHỤ HENRI-DENIS (BÊNÊĐICTÔ THUẬN) NGƯỜI LÀ AI?

Ngày 17/8/1880 trong một gia đình bình dân thuộc thành phố Boulogne Sur Mer, cách thủ đô Paris khoảng 100km một bé trai cất tiếng khóc chào đời với tên gọi Henri -Denis, là con ông Henri Cyrille Denis và bà Annee Marie Geoffroy tuy gia cảnh nhà nghèo với gánh bánh mì rong ruổi khắp phố phường làm kế sinh sống, nhưng ông bà rất đạo đức và thương người, như chính cậu thổ lộ: “Tôi có phước vì ngay từ thời thơ ấu đã được mẹ dạy cho biết ham mê sự đọc kinh cầu nguyện”. 

Nhưng bất ngờ bà Geoffroy vĩnh biệt cõi trần, trở nên mồ côi mẹ nhưng Henri vượt qua buồn phiền luôn hăng say học tập, với kết quả tốt nghiệp tiểu học loại ưu cùng được cấp học bổng.

 Năm 1893, Henri rước lễ lần đầu và lãnh phép Thêm sức tại Wimile, Sau đó qua sự giới thiệu của cha giáo sư Golliot cậu gia nhập Tiểu chủng viện Boulogne, sau 6 năm học tập cậu lại ngỏ ý với cha Linh hướng Golliot muốn đi truyền giáo.

Thể theo nguyện ước trên, cậu được thu nhận vào Hội Thừa sai Paris, và trong thời gian học tập ở đây Henri được liệt vào số sinh viên hạng nhất, trang nghiêm, đạo đức và thông minh, lại có khiếu về âm nhạc, học Latinh rất nhanh. Ngày 7/3/1903 thầy sáu Henri lãnh chức linh mục, với bài sai sang truyền giáo tại Việt Nam. Ngày 29/4/1903 cha từ giã Đại chủng viện đáp tàu rời cảng Marseille vượt biển Địa Trung Hải tiến về Viễn Đông.

Ngày 31/5/1903 tàu cập bến Đà Nẵng về tạm ở xứ Lăng Cô 10 ngày, sau đó cha ra Huế gặp Đức Giám mục Gaspar (Lộc) và được Đức cha đặt tên tiếng Việt là “cố Thuận” cho về xứ Kim Long giúp cố Chính Đăng và học tiếng Việt. Vốn thông minh thêm khiếu âm nhạc nên cha hội nhập rất nhanh, theo chứng từ của thầy Benado Thành cho biết: “Chưa có vị thừa sai mà nói được giọng Huế rõ ràng và đúng cung giọng như cố Thuận” bởi vậy chỉ sau 6 tháng cha đã về làm giáo sư dạy các chủng sinh kiêm nhiều môn mà môn nào cha cũng chu toàn cách tuyệt hảo. Đầu năm 1908 cha được bổ nhiệm làm chánh xứ Nước Mặn, nhưng chẳng được bao lâu Bề trên lại chọn cha trở về lại Chủng viện An Ninh trong sự luyến tiếc của toàn thể giáo dân khi cha con phải chia tay nhau.

Dù phải làm bổn phận ở đâu, cố Thuận vẫn hằng ấp ủ và luôn tỏ ước vọng nài nỉ xin Đức cha về việc lập dòng “Khổ Tu” không ngơi. Bởi vậy để chiều lòng ngày 5/7/1918 Đức cha Allys, cha Chính Chabanon cùng cố Thuận lên núi Phước Sơn đặt nền móng cho dòng “Khổ Tu” Đức Bà An Nam. Kể từ giờ phút này cố Thuận hết tâm trí sức lực gánh vác mọi khổ cực mong sao Phước Sơn sớm hình thành. Ngày 2/2/1920 cố Thuận lãnh áo dòng với tên gọi Bênêđictô, tiếp đến ngày 21/3/1926 cố Thuận với cha Quản lý Bernard Mendhiboure, thầy Giacôbê Nghĩa và Thađêô Chánh cùng tuyên khấn trọn đời.

Với lòng hăng say muốn phát triển nên cuối năm 1927 cố Bênêđictô Thuận lên đường ra Bắc rồi vào Nam, để quảng bá ơn gọi và đã có nhiều người theo gót cha vào dòng.

Trong lúc Hội dòng Xitô ngày một vững mạnh, thì ngược lại sức khỏe và hình hài cha Tổ Phụ lại sa sút, vì lao tâm lao lực quá mức, nên ngày 13/7/1933 phải đưa cha vào nhà thương, nhưng sau 2 ngày bệnh tình thêm trầm trọng, bệnh viện trả lại nhà dòng. Về lại đan viện theo yêu cầu cha đòi nằm ở nhà liệt chung, thay vì ở phòng khách nơi có đủ tiện nghi hơn, vì cha không chấp nhận một ưu tiên nào, kể cả lúc đau yếu. Chiều ngày 24/7 linh cảm giờ ra đi đã đến, cha Tổ Phụ xin đổ tro trên đất và đặt ngài nằm trên đó, nhưng chưa đến giờ Chúa gọi, bởi vậy các thầy khiêng lại lên giường thì 7 giờ 30 sáng hôm sau, cha Tổ Phụ trút hơi thở cuối cùng trong sự thương tiếc của các tu sĩ nhà dòng. Đấng sáng lập đã ra đi bình an, sau 53 năm ở trần gian trong đó 30 năm gắn bó với Việt Nam. 

III. SỰ PHÁT TRIỂN DÒNG XITÔ THÁNH GIA TRONG NIỀM TRI ÂN CẢM TẠ

Vượt qua thời gian, với ơn Chúa và sự nhiệt tình tha thiết của cha Tổ Phụ đã thiết lập dòng Đan tu trong đời sống lao động chiêm niệm, theo nguyên tắc một ngày giờ của các đan sĩ được chia làm ba: 8 giờ cầu nguyện, 8 giờ lao động và 8 giờ dành cho các sinh hoạt khác của đời sống con người. Với châm ngôn: “Orare et Laborare-Cầu nguyện và lao động”, kết quả sau nhiều năm kiên trì theo đuổi ơn gọi, lướt thắng nhiều khó khăn vất vả, để rồi từ một cái nôi nhỏ bé đơn sơ nghèo nàn cùng vài môn đệ lao động khởi đầu từ năm 1918 cắm dùi trên rừng núi hoang vu Phước Sơn-Quảng Trị, giờ trở thành một cây đại thụ xanh tươi, đầy hoa trái. Đến nay Hội dòng đã có 12 đan viện (11 tại Việt Nam và 1 ở Thụy sĩ) với trên 1000 thành viên sống làm việc trong các cơ sở đan viện nhà Chúa như:

- Đan viện Thánh Mẫu Phước Sơn - lập 1918 (giáo phận Bà Rịa) từ Huế dời vào.

- Đan viện Thánh Mẫu Châu Sơn - lập 1936 (giáo phận Phát Diệm).

- Đan viện Thánh Mẫu Châu Sơn - Đơn Dương - lập 1936 (giáo phận Đà Lạt).

- Đan viện Thánh Mẫu Khiết Tâm Phước Lý - lập 1950 (giáo phận Xuân Lộc).

- Đan viện Thánh Mẫu Châu Thủy - lập 1971 (giáo phận Phan Thiết).

- Nữ Đan viện Thánh Mẫu Vĩnh Phước - lập 1972 ( giáo phận Xuân Lộc).

- Đan viện Thánh Mẫu Thiên Phước - lập 1975 (giáo phận Bà Rịa ).

- Đan viện Thánh Mẫu Phước Vĩnh - lập 1975 (giáo phận Vĩnh Long).

- Nữ Đan viện Thánh Mẫu Phước Hải -lập 1976 (giáo phận Bà Rịa).

- Đan viện Thánh Mẫu Fatima - lập 1979 (ở Orsonnes, Thụy Sĩ).

- Đan viện Thánh Mẫu An Phước - lập 1978 (giáo phận Xuân Lộc).

- Nữ Đan viện Thánh Mẫu Phước Thiên - lập 1988 (giáo phận Bà Rịa).

Thời điểm cách nay 100 năm (1918 - 15/8/2018) từ cội nguồn dòng Đức Bà An Nam ngày nào, nay Hội dòng Xitô Thánh Gia Việt Nam phát triển không ngừng trên nhiều phương diện, hướng về tương lai tràn đầy sức sống với muôn hồng ân. Dịp này Đức Thánh Cha Phanxicô ban sắc lệnh số 998/17 cho Hội dòng được mở Năm Thánh từ 12/8/2017 đến 11/10/2018. Trong niềm hân hoan đó Đức cha Emmanuel Nguyễn Hồng Sơn, Giám mục giáo phận Bà Rịa, đã đến chủ tế thánh lễ khai mạc Năm Thánh, mừng biến cố trọng đại kỷ niệm 100 năm lập dòng, còn có các viện phụ, nguyên viện phụ đồng tế và sự tham dự của quý bề trên cùng khoảng 600 thành viên trong Hội dòng và nhiều tín hữu đến thông công tại Đan viện Thánh Mẫu Phước Sơn ngày 15/8/2017 vừa qua.

Tại đây, mọi người cùng nhau dâng lời tạ ơn Thiên Chúa và trong tinh thần uống nước nhớ nguồn tri ân cha Tổ phụ Henri Denis Bênêđictô Thuận, cùng các Đấng bậc đã dầy công tạo nên Hội dòng Xitô Thánh Gia, nay trong cuộc sống lao động và chiêm niệm cầu nguyện hằng ngày, đang góp phần mình vào công cuộc rao giảng Tin Mừng Đức Kitô cho muôn dân, hầu xây dựng Giáo hội vững mạnh và một xã hội công bằng, nhân ái trong nền văn minh tình thương và sự sống luôn triển nở trên quê hương đất nước chúng ta.
 

Vũ Đình Đường