“Nhà thờ tổ tiên xây dựng từ thuở trước, thánh đường con cháu tái thiết mãi về sau”

Nhà thờ Đền thánh Trung Lao trước trận hỏa hoạn ngày 5 tháng 8 năm 2017.

Nửa đêm rạng sáng ngày 6/8/2017, ngôi nhà thờ 130 tuổi của giáo xứ Đền thánh Trung Lao (Nam Định) ngọn lửa bùng cháy thiêu rụi toàn bộ phần mái và nội thất của nhà thờ. Đây là một mất mát và là thử thách lớn đối với cộng đoàn giáo xứ.
Hỏa hoạn đã thiêu rụi toàn bộ 11 gian nhà thờ gồm tổng cộng 36 cột gỗ lim, các vì, xà, kèo bằng gỗ cùng với toàn bộ nội thất, ảnh tượng, tòa vàng và các vật dụng bên trong nhà thờ. Thiệt hại từ đám cháy để lại là rất lớn, mất mát này không chỉ của riêng Trung Lao nhưng còn của chung Giáo hội vì đây là công trình tôn giáo có giá trị lịch sử tiêu biểu của Việt Nam, một thử thách quá lớn với con dân Trung Lao. Tại thời điểm ngôi nhà thờ Trung Lao bị lửa thiêu rụi, nếu ai đó vô tình đọc được tin “Ngôi nhà thờ cổ 130 tuổi bị cháy rụi trong đêm” kèm những hình ảnh ngôi nhà thờ cháy sẽ khó kìm lòng, rơi lệ. Trong tâm thức mỗi người dân Trung Lao, xã Trung Đông, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định, ngôi nhà thờ Trung Lao là biểu tượng thiêng liêng nhất đối với họ, dù đi xa hay ở bất kỳ nơi đâu khi nhắc tới Trung Lao ai ai cũng không thể quên ngôi nhà thờ và tháp chuông nằm ở giữa thôn.

 

Hơn 12 nghìn giáo dân giáo xứ Trung Lao ai cũng tiếc nuối ngôi thánh đường lộng lẫy hơn 130 tuổi xảy ra biến cố chỉ sau một đêm.

Ngôi nhà thờ cổ Trung Lao được khởi công xây dựng từ năm 1888, xây dựng trong vòng 10 năm hoàn thành năm 1898. Nhà thờ có chiều dài 50m, rộng 16m, gồm 11 gian, được xây bằng gạch, mái lợp ngói đỏ hình vảy rồng, còn gọi là ngói Nam. Đất nền do phù sa lâu đời bồi đắp, việc trị móng phải thật công phu: Tre dài đóng cọc đều khắp khu nền, đổ đất đá lên, lại nện, lại đầm, từng tốp người và hàng đàn trâu quần thảo hết lượt này sang lượt khác cho đến khi nền không còn lún được nữa mới thôi. Khung cột toàn bằng gỗ lim, đường kính cột cái phải đủ 70-80cm. Nền nhà kè đá cao gần 2m, dài 50m, rộng 16m, diện tích tổng thể nhà thờ là 800m2. Tất cả các cột lim trụ chắc trên những đế bằng đá được đục đẽo công phu cao 1m. Phần gỗ trang trí phù điêu, phần đá có chạm gọt hoa văn. Những hàng cột lim đều tắp, đứng vững chãi trên đế đế, đầu chống đỡ các vì kèo đục mộng khéo léo, chồng ráp khít khao với rui mè đòn tay. Còn hệ thống chồng rường chạm trổ ở các vì kèo ẩn hiện trên từng bức riêng biệt hình con triện. Bông hoa, dây leo, lá cuốn được chạm trổ điêu luyện trau chuốt, tỉ mỉ, mỗi bức một sắc thái, không trùng lặp về cách bố trí chạm khắc, nhưng khi dựng lên, ráp lại đều ăn khớp, mộng mị khít khao, không dùng một đinh sắt, một chốt đồng nào. Ngoài các hàng cột “thượng thu, hạ thách”, còn mười bức vì kèo dùng toàn gỗ lim, riêng về chạm khắc được giao cho các đôi tay tài hoa của thợ làng La Xuyên, nổi tiếng truyền thống lâu đời bên huyện Ý Yên.
Xà khóa, xà cân, bò kè (vành bàn) cùng nâng cây long cốt to lớn đỏ rực màu sơn ghi niên đại kỷ niệm, chạy dài suốt mười một gian, hợp với lớp hoành, rui mè, được chạy chỉ công phu, chịu lực hai mái lợp ngói vảy rồng diềm một lớp rêu xanh của Thời gian; bề dầy mái nhà, do viên ngói nọ nằm đè hai phần ba viên kia, lại có mấu mặt dưới móc vào mè, chỗ mỏng nhất cũng hơn 20cm; nóc trên cùng, nơi hai mái giáp nhau, đường đai bò rộng gần 80cm chạy dài suốt từ đầu đến cuối nhà thờ. Nhà rộng mà không vươn lên cao, bầu không khí trong nhà luôn ôn hòa, mùa đông thì ấm áp, mùa hè thoáng đãng mát mẻ. Mái nặng, cột vững, cả bộ khung vững chãi bền chắc, qua mấy trăm trận bão to giống lớn hằng năm thường kéo cuộn từ biển cả đổ ập vào, ngôi nhà vẫn khang trang, hoàn mỹ, không một chút suy suyển, nghiêng vẹo. Tất nhiên, công sức, tiền gạo, nguồn chính là từ dân làng mấy đời người đổ ra, nhưng không thể không kể từ việc tìm kiếm, chọn lựa vật liệu đến việc đục đẽo lắp ráp, tất thảy, đều dưới bàn tay chỉ dẫn của những thợ cả làng Trung Lao Thời ấy là cụ phó Hậu và ông phó Khoát.
Chỉ cần nhắc lại một chuyện chuyển gỗ và đá từ núi rừng Nghệ An, Thanh Hóa ra, phải tính sát với con nước lên, khi thuận gió xuôi dòng, lúc nước ngược trái luồng. Từ sống lớn, ngòi nhỏ chuyển bè về đến khu đất đình làng là phải bẩy lên bờ. Chặt mấy chục nghìn thân cây chuối hột làm máng kéo gỗ đá đi. Cây chuối hột có nhiều nước và nhựa bôi trơn, việc kéo đá, gỗ về khu nhà thờ cũng nhẹ hơn phần nào. Muốn đặt đá và dựng cột, phải đổ cát đầy lên ngang mặt đá, lấy điểm tựa mà nâng hàng cột dần lên theo đòn bẩy. Đá và gỗ vào đúng chỗ rồi, cả làng lại dùng chân và tay đùn xúc hết đất cát ra ngoài xa nền nhà, để hiện dần ra đội ngũ bệ đá và cột lim thẳng tắp vuông vức.
Cho đến ngày 5/8/2017, nhà thờ Trung Lao tròn 130 năm tuổi là một công trình kiến trúc độc đáo kết hợp các yếu tố Gothic, Tây Ban Nha và kiến trúc truyền thống Việt Nam, tọa lạc tại thôn Trung Lao, xã Trung Đông, huyện Trực Ninh, tỉnh Nam Định. Toàn bộ nội thất bên trong đều được làm từ lõi gỗ lim do thợ mộc lành nghề thực hiện. Cột của nhà thờ là những thân gỗ lim có đường kính từ 70cm đến 80cm được để mộc mạc, không trang trí. Các vì kèo, xà khóa, xà cân nâng đỡ cây long cốt được chạm trổ rất công phu với hoa văn hoa lá uyển chuyển, tạo sự nhẹ nhàng, thanh thoát.
Phía gian bệ thờ được sơn son thiếp vàng với hai màu vàng, đỏ, là một công trình điêu khắc hết sức công phu, được trau chuốt tới những chi tiết nhỏ nhất. Năm 1986 một trận bão lớn đã làm đổ bức tường các cửa hành lang, sau đó hai bức tường cửa hành lang được xây dựng lại theo kiến trúc hiện đại. Đến năm 1996 trong dịp kỷ niệm 100 năm xây dựng, ngôi nhà thờ đã được trùng tu lại.
“Lửa đã cháy, nước mắt đã rơi”, nhưng không vì thế mà làm cho ý trí của người dân Trung Lao “buông bỏ”. Lửa đã cháy không có nghĩa là nhà thờ trở thành tro bụi, nước mắt rơi không có nghĩa là từ bỏ.Với người dân Trung Lao, ngôi nhà thờ là biểu tượng thiêng liêng, một phần của tuổi thơ và là một phần lịch sử.
 

Sau biến cố, Đền Thánh Trung Lao sắp sửa Khánh thành

Ngày 8/4/2018, với tinh thần hiệp nhất người dân giáo xứ Trung Lao đã quyết tâm, đồng lòng khởi công tái thiết lại ngôi nhà thờ cổ cổ 130 tuổi bị lửa thiêu rụi.
Nhà thờ Trung Lao được tái thiết xây dựng lại có quy mô lớn với kích thước chiều dài 63m, chiều rộng 21m, bao gồm 40 cột gỗ lim. Trải qua hơn 5 năm xây dựng đến nay ngôi nhà thờ Trung Lao đã hoàn thành theo kiến trúc cũ bằng gỗ lim, hoa văn tinh xảo. Nhà thờ Trung Lao là nơi đã thành “tâm hồn người Trung Lao”. “Cúi xin Chúa sáng soi, cho chúng con biết việc phải làm. Từ khởi sự cho đến hoàn thành, đều nhờ bởi ơn Chúa”. Cảm tạ Chúa, vì qua công trình này, những người con trong giáo xứ và những người con xa quê luôn gắn kết trong yêu thương. Mong cho nơi đây sẽ quy tụ con cái Chúa đến cùng nhau học hỏi, chia sẻ Lời Chúa và sống niềm vui Tin Mừng.