Nhà thờ cổ dưới đáy hồ ở Iznik

Nicea - ngày nay là Iznik, một thị trấn nhỏ cách Istanbul khoảng vài giờ lái xe - chính là nơi đã diễn ra Công đồng Nicea I vào năm 325. Sự kiện được tổ chức khoảng 13 năm sau khi đế quốc La Mã hợp pháp hóa Kitô giáo, chấm dứt những năm tháng bách hại kéo dài đối với các Kitô hữu. Công đồng đã lập ra Kinh Tin Kính Nicea, được hoàn chỉnh bởi Công đồng Constantinople vào năm 381, khẳng định thần tính của Đức Kitô và đức tin về Chúa Ba Ngôi.



6 năm khai quật dưới nước
Vào thời điểm được phát hiện cách đây hơn một thập niên, Vương Cung Thánh Đường Thánh Neophytos được xây dựng từ thế kỷ thứ tư hoàn toàn chìm dưới nước, mang theo một phần lịch sử Kitô giáo đời đầu trong lòng hồ ở miền tây bắc Thổ Nhĩ Kỳ. Giờ đây, trước ảnh hưởng của biến đối khí hậu, nước hồ cạn đi và ngôi thánh đường cổ ở Iznik đã lộ diện. Bí mật của tàn tích này cuối cùng cũng được phơi bày sau hơn 7 thế kỷ bị chôn vùi. Trong chuyến tông du nước ngoài đầu tiên, Đức Lêô XIV đã tham dự buổi gặp gỡ cầu nguyện đại kết với các nhà lãnh đạo các Giáo hội Kitô được tổ chức tại khu khảo cổ Vương Cung Thánh Đường Thánh Neophytos, nhân kỷ niệm 1.700 năm Cộng đồng Nicaea I được triệu tập.



Từ một bục quan sát nhìn xuống di chỉ, nhà khảo cổ học Mustafa Şahin cho biết đội ngũ của ông xác định nhà thờ này đã được xây năm 380. Ông là người lần đầu phát hiện ra tàn tích từ những ảnh chụp trên không năm 2014, với những hình ảnh mờ nhạt của một cấu trúc bên dưới mặt nước. Sau khi gởi các đội người nhái đến khảo sát, họ xác định được đây là một tàn tích nhà thờ cổ, nằm ở độ sâu từ 1 mét rưỡi đến 2 mét. Các nhà khảo cổ học, sử gia và chuyên gia về mảng lịch sử nghệ thuật lập tức vào cuộc với nỗ lực trả lại danh tính cho nơi này. 6 năm đầu, việc khai quật đã diễn ra dưới nước.
“Khi được phát hiện, tàn tích nằm cách bờ 50m và ở độ sâu 2m”, theo giáo sư Sahin, trưởng khoa khảo cổ học Đại học Uludağ ở TP. Bursa gần đó. “Tuy nhiên, do biến đổi khí hậu, mực nước hồ bắt đầu rút đi từ năm 2020 và giờ đây hoàn toàn lộ thiên”, nhà nghiên cứu cho biết.



Nấm mồ của các vị tử đạo
Vương Cung Thánh Đường cổ được xây bên trên một nhà thờ trước đó xây bằng gỗ, nhằm vinh danh một thiếu niên 16 tuổi tên Neophytos đã bị sát hại vì đức tin của mình năm 303, trong giai đoạn đế quốc La Mã bách hại hết sức tàn bạo các Kitô hữu. Sau trận đòn roi và bị ném đá, cậu thiếu niên bị chặt đầu vì từ chối dâng lễ vật cho các thần linh và thờ cúng ngẫu tượng, theo thông tin được lưu giữ tại bảo tàng về lịch sử Kitô giáo ở Nicaea - vốn từng là cổ thành quan trọng dưới thời đế quốc La Mã.
Nhà thờ gỗ đã bị đổ sụp trong trận động đất cường độ 9 độ Richter năm 358. Hai mươi năm sau, một Vương Cung Thánh Đường đã được xây dựng tại vị trí của nhà thờ cũ. Ngôi thánh đường này tồn tại suốt 7 thế kỷ, cho đến khi cũng bị hủy hoại trong một trận động đất vào năm 1065, và những tàn tích còn sót lại đã bị nước hồ nuốt chửng hoàn toàn sau khoảng 200 năm.
 

Nhiều cổ vật đã được tìm thấy khi khai quật Vương Cung Thánh Đường Thánh Neophytos

Thiếu niên Neophytos không phải là vị tử đạo duy nhất được chôn cất tại đây. Đội ngũ của chuyên gia Şahin tìm được chứng cứ của một loạt những cái chết vì bị bách hại khác, và gọi nhà thờ là “nấm mồ của các vị tử đạo”. “Cho đến nay, chúng tôi đã xác định được khoảng 300 ngôi mộ”, nhà khảo cổ cho biết, tay chỉ vào một số ngôi mộ có thể thấy được một phần hài cốt. “Chúng tôi chỉ khai quật 27 ngôi mộ và quan sát được các dấu vết của hành động tra tấn: những ống xương tay, xương chân bị gãy, những hộp sọ với các lỗ thủng, cho thấy những người được chôn cất ở đây từng bị tra tấn và sát hại một cách tàn bạo”, ông phân tích.
Một khu vực khác đặc biệt nổi bật vì những nấm mồ nhỏ bé. “Có 11 mộ trẻ em. Chúng tôi vẫn chưa mở mộ nhưng dựa trên kích thước, có thể biết rằng chủ nhân các ngôi mộ là trẻ em”, vị giáo sư giải thích. Các nhà nhân chủng học sẽ cẩn thận khai quật, phân tích và lưu hồ sơ từng bộ hài cốt trước khi trả về nơi yên nghỉ ban đầu. Giáo sư Sahin nhận xét đây không phải là một nghĩa trang nhà thờ bình thường, mà là nơi ghi dấu tử đạo, địa điểm vô cùng quan trọng của Kitô giáo.