Đi viếng đền Hải Khẩu
Cập nhật lúc 09:02 14/04/2017
Nhóm các nhà nghiên cứu văn hóa ở Hà Nội nhận được lời mời của tỉnh Hà Tĩnh, huyện Kỳ Anh về dự lễ kỷ niệm 640 năm ngày giỗ của Chế Thắng Phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu (1377-2017), chúng tôi lập tức lên đường.
Tới thành phố Hà Tĩnh, lãnh đạo Sở Văn hóa Hà Tĩnh ra đón. Nhà báo Phạm Quang Ái- Phó Tổng biên tập Tạp chí Văn hóa Hà Tĩnh mời chúng tôi ở lại thành phố để gặp lãnh đạo tỉnh và cũng có điều kiện tốt hơn để đón các GS, TS nhưng GS Nguyễn Huệ Chi vẫn muốn đi ngay Kỳ Anh để có thời gian trải nghiệm ở vùng rốn của sự cố môi trường do Formosa gây ra một năm qua. Vậy là xe anh Ái dẫn đường, chúng tôi đến thị xã Kỳ Anh và được bố trí nghỉ ở khách sạn Trường Thọ. Khách sạn khá đẹp và chu đáo.
Bữa ăn tối được chuẩn bị lịch sự. Ông Hà Văn Thạch- Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy thân mật tiếp đoàn. Ông cho biết sự cố môi trường biển đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống nhân dân, đến môi trường và cả kinh doanh, sản xuất, đầu tư. Dù chính quyền các cấp cùng với nhân dân địa phương hết sức nỗ lực giải quyết hậu quả nhưng cũng phải thời gian dài nữa mới khắc phục được. Ông mời chúng tôi đi ngay để viếng đền Hải Khẩu vì sáng mai đại lễ lại đúng ngày 8-3 sẽ rất đông.
Đền Hải Khẩu còn gọi là Hải Khẩu linh từ hay là đền Chế Thắng Phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu. Dân gian thường gọi là đền Bà Hải. Đền nằm ở thôn Hải Khẩu, xã Kỳ Ninh, huyện Kỳ Anh. Đây là di tích đã được xếp hạng quốc gia năm 1991. Đền thờ nữ trung hào kiệt cuối thời Trần là cung phi Nguyễn Thị Bích Châu. Sử sách chép lại là, bà quê ở Hải Hậu, Nam Định là con gái của Nguyễn tướng quân nhà Trần. Bà Bích Châu nổi tiếng xinh đẹp, tài ba văn võ song toàn. Năm 1373, bà được vua Trần Duệ Tông tuyển làm cung phi vì ứng đối rất giỏi. Vua ra vế đối: Thu thiên họa các quải ngân đăng, nguyệt trung đan quế (Trời thu gác tía treo đèn bạc, quế đỏ trong trăng). Bà đối lại: Xuân sắc trang đài khai bảo kính, thủy đế phù dung (Xuân sắc đài trang mờ gương báu, phù dung đáy nước). Vua khen: Thật là một thiên cơ giáng trần, rồi ban tặng khuyên tai nạm ngọc và đặt tên hiệu Phù Dung.
Cuối đời Trần, chính sự đổ nát, người tài không được trọng dụng, quan lại hà hiếp dân lành, dân chúng oán thán. Bà Bích Châu đã dâng lên vua bản Kê minh thập sách. Đây là bản văn cổ rất cô đọng, khái quát kế sách trị nước an dân, dịch:
“Một là giữ gốc nước trừ hà khắc bạo ngược cho dân chúng được yên vui.
Hai là giữ nếp xưa, bỏ phiền nhiễu để kỷ cương không rối
Ba, ngăn chặn lũ lộng quyền đề phòng chính sự sâu mọt
Bốn, thải loại bọn tham nhũng để trừ tệ đục khoét của dân.
Năm, xin chấn hưng văn hóa giáo dục khiến ánh đuốc rực cùng mặt trời chiếu khắp.
Sáu, xin cầu lời nói thẳng để cho cổng thành cùng đường ngôn luận rộng mở.
Bảy, kén quân trước cốt dũng lực sau mới kể thân hình.
Tám, chọn tướng cần người thao lược, chớ nể con ông cháu cha.
Chín, khí giới quý hồ sắc bén chuộng chi vẽ vời.
Mười, trận pháp phải chỉnh tề đâu cần múa khéo”.
Ông Nguyễn Khắc Mai- Giám đốc Trung tâm Minh Triết, người đã cùng vợ là PGS.TS Trần Thị Băng Thanh dịch bản văn này và được khắc vào bia đá dựng trước cửa đền năm 2007 hết sức ca ngợi ý nghĩa minh triết của đoạn văn trên. Nó hợp với mọi thời đại trong trị nước, an dân. Có nhiều giai thoại về cái chết của bà Bích Châu, nhưng giai thoại nào cũng nói rằng bà là liệt nữ trung với nước và bà xứng đáng được tôn kính.
Đoàn chúng tôi cùng ông Trưởng ban tổ chức Tỉnh ủy dâng hương và lễ vật trước bài vị của Chế Thắng Phu nhân. Ngôi đền tọa lạc trên diện tích khá rộng 4.500m2 được xây vào thời đền Trần và đến thời vua Lê Thánh Tông (1471) đã xây lại quy mô hơn. Đền tiếp tục được sửa chữa, nâng cấp nhiều lần nữa cho đến ngày nay.
Sáng hôm sau, khi xuống ăn sáng, chúng tôi may mắn gặp Đức cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp vừa đi dự lễ tang Đức cha Giuse Vũ Duy Thống ở Phan Thiết về. Tôi giới thiệu các GS, TS với Đức cha. Một số nhân sĩ, trí thức đã từng gặp ngài nên vui vẻ bắt tay chào hỏi. Ngài cũng vui vẻ chụp ảnh kỷ niệm với mọi người. Chúng tôi phải chia tay ngài để đi dự lễ giỗ bà Nguyễn Thị Bích Châu. Mấy cán bộ của tỉnh Hà Tĩnh đi cùng chúng tôi nói rằng, năm nào giỗ bà cũng mưa nên chuẩn bị sẵn ô và áo mưa. Quả nhiên đến nơi, mưa ập đến. Cũng may, ban tổ chức đã làm một rạp lớn để tránh mưa. Chỉ tội đoàn rước bài vị bà Bích Châu thì ướt sũng. Lễ giỗ diễn ra trang trọng với đủ cả nghi lễ đạo, đời. Phần lễ vật có một kiệu bánh khổng lồ tới 640 chiếc bánh chưng. Vì mỗi năm thêm một bánh. Chúng tôi cũng được mời lên dâng hương và lúc ra về, mỗi người cũng được tặng một túi lộc có một chiếc bánh chưng. Chúng tôi cũng góp ý với ban tổ chức về nghi lễ, câu đối chưa chuẩn, maket lỗi chính tả và cả một số chữ Nho trong đền thờ.
Chúng tôi đi xã Ích Hậu, huyện Lộc Hà để viếng mộ các danh nhân Hà Tĩnh thuộc dòng họ GS Nguyễn Huệ Chi. Ông Hà Văn Thạch đã gọi điện báo trước cho huyện nên khi chúng tôi đến khu mộ phần đã có đông đủ lãnh đạo huyện, xã, dòng họ Nguyễn. Đây là khu đất 530m2 mà tỉnh đã cấp cho dòng họ Nguyễn để tôn vinh cụ Nguyễn Hiền Chi- người cùng thời và cùng hoạt động với Phan Châu Trinh và GS Nguyễn Đổng Chi. Đó là ông nội và thân phụ GS Nguyễn Huệ Chi. Bữa ăn trưa thật ấm tình hiếu khách của người Hà Tĩnh. Điều đó cũng chứng tỏ Hà Tĩnh thật trân trọng trí thức, văn hóa và nó cũng làm cho Hà Tĩnh xuất hiện rất nhiều danh nhân văn hóa của nước Việt.
Bữa ăn tối được chuẩn bị lịch sự. Ông Hà Văn Thạch- Trưởng ban Tổ chức Tỉnh ủy thân mật tiếp đoàn. Ông cho biết sự cố môi trường biển đã ảnh hưởng nghiêm trọng đến đời sống nhân dân, đến môi trường và cả kinh doanh, sản xuất, đầu tư. Dù chính quyền các cấp cùng với nhân dân địa phương hết sức nỗ lực giải quyết hậu quả nhưng cũng phải thời gian dài nữa mới khắc phục được. Ông mời chúng tôi đi ngay để viếng đền Hải Khẩu vì sáng mai đại lễ lại đúng ngày 8-3 sẽ rất đông.
Đền Hải Khẩu còn gọi là Hải Khẩu linh từ hay là đền Chế Thắng Phu nhân Nguyễn Thị Bích Châu. Dân gian thường gọi là đền Bà Hải. Đền nằm ở thôn Hải Khẩu, xã Kỳ Ninh, huyện Kỳ Anh. Đây là di tích đã được xếp hạng quốc gia năm 1991. Đền thờ nữ trung hào kiệt cuối thời Trần là cung phi Nguyễn Thị Bích Châu. Sử sách chép lại là, bà quê ở Hải Hậu, Nam Định là con gái của Nguyễn tướng quân nhà Trần. Bà Bích Châu nổi tiếng xinh đẹp, tài ba văn võ song toàn. Năm 1373, bà được vua Trần Duệ Tông tuyển làm cung phi vì ứng đối rất giỏi. Vua ra vế đối: Thu thiên họa các quải ngân đăng, nguyệt trung đan quế (Trời thu gác tía treo đèn bạc, quế đỏ trong trăng). Bà đối lại: Xuân sắc trang đài khai bảo kính, thủy đế phù dung (Xuân sắc đài trang mờ gương báu, phù dung đáy nước). Vua khen: Thật là một thiên cơ giáng trần, rồi ban tặng khuyên tai nạm ngọc và đặt tên hiệu Phù Dung.
 Nghi thức cúng tế trong lễ giỗ. |
“Một là giữ gốc nước trừ hà khắc bạo ngược cho dân chúng được yên vui.
Hai là giữ nếp xưa, bỏ phiền nhiễu để kỷ cương không rối
Ba, ngăn chặn lũ lộng quyền đề phòng chính sự sâu mọt
Bốn, thải loại bọn tham nhũng để trừ tệ đục khoét của dân.
Năm, xin chấn hưng văn hóa giáo dục khiến ánh đuốc rực cùng mặt trời chiếu khắp.
Sáu, xin cầu lời nói thẳng để cho cổng thành cùng đường ngôn luận rộng mở.
Bảy, kén quân trước cốt dũng lực sau mới kể thân hình.
Tám, chọn tướng cần người thao lược, chớ nể con ông cháu cha.
Chín, khí giới quý hồ sắc bén chuộng chi vẽ vời.
Mười, trận pháp phải chỉnh tề đâu cần múa khéo”.
Ông Nguyễn Khắc Mai- Giám đốc Trung tâm Minh Triết, người đã cùng vợ là PGS.TS Trần Thị Băng Thanh dịch bản văn này và được khắc vào bia đá dựng trước cửa đền năm 2007 hết sức ca ngợi ý nghĩa minh triết của đoạn văn trên. Nó hợp với mọi thời đại trong trị nước, an dân. Có nhiều giai thoại về cái chết của bà Bích Châu, nhưng giai thoại nào cũng nói rằng bà là liệt nữ trung với nước và bà xứng đáng được tôn kính.
Đoàn chúng tôi cùng ông Trưởng ban tổ chức Tỉnh ủy dâng hương và lễ vật trước bài vị của Chế Thắng Phu nhân. Ngôi đền tọa lạc trên diện tích khá rộng 4.500m2 được xây vào thời đền Trần và đến thời vua Lê Thánh Tông (1471) đã xây lại quy mô hơn. Đền tiếp tục được sửa chữa, nâng cấp nhiều lần nữa cho đến ngày nay.
Sáng hôm sau, khi xuống ăn sáng, chúng tôi may mắn gặp Đức cha Phaolô Nguyễn Thái Hợp vừa đi dự lễ tang Đức cha Giuse Vũ Duy Thống ở Phan Thiết về. Tôi giới thiệu các GS, TS với Đức cha. Một số nhân sĩ, trí thức đã từng gặp ngài nên vui vẻ bắt tay chào hỏi. Ngài cũng vui vẻ chụp ảnh kỷ niệm với mọi người. Chúng tôi phải chia tay ngài để đi dự lễ giỗ bà Nguyễn Thị Bích Châu. Mấy cán bộ của tỉnh Hà Tĩnh đi cùng chúng tôi nói rằng, năm nào giỗ bà cũng mưa nên chuẩn bị sẵn ô và áo mưa. Quả nhiên đến nơi, mưa ập đến. Cũng may, ban tổ chức đã làm một rạp lớn để tránh mưa. Chỉ tội đoàn rước bài vị bà Bích Châu thì ướt sũng. Lễ giỗ diễn ra trang trọng với đủ cả nghi lễ đạo, đời. Phần lễ vật có một kiệu bánh khổng lồ tới 640 chiếc bánh chưng. Vì mỗi năm thêm một bánh. Chúng tôi cũng được mời lên dâng hương và lúc ra về, mỗi người cũng được tặng một túi lộc có một chiếc bánh chưng. Chúng tôi cũng góp ý với ban tổ chức về nghi lễ, câu đối chưa chuẩn, maket lỗi chính tả và cả một số chữ Nho trong đền thờ.
Chúng tôi đi xã Ích Hậu, huyện Lộc Hà để viếng mộ các danh nhân Hà Tĩnh thuộc dòng họ GS Nguyễn Huệ Chi. Ông Hà Văn Thạch đã gọi điện báo trước cho huyện nên khi chúng tôi đến khu mộ phần đã có đông đủ lãnh đạo huyện, xã, dòng họ Nguyễn. Đây là khu đất 530m2 mà tỉnh đã cấp cho dòng họ Nguyễn để tôn vinh cụ Nguyễn Hiền Chi- người cùng thời và cùng hoạt động với Phan Châu Trinh và GS Nguyễn Đổng Chi. Đó là ông nội và thân phụ GS Nguyễn Huệ Chi. Bữa ăn trưa thật ấm tình hiếu khách của người Hà Tĩnh. Điều đó cũng chứng tỏ Hà Tĩnh thật trân trọng trí thức, văn hóa và nó cũng làm cho Hà Tĩnh xuất hiện rất nhiều danh nhân văn hóa của nước Việt.
TRIẾT GIANG
Thông tin khác:
Tam Nhật Vượt Qua hay Tam Nhật Phục Sinh ? (12/04/2017)
Ý Nghĩa của Tam Nhật Thánh (12/04/2017)
Tam Nhật Thánh là gì? (12/04/2017)
9 điều cần biết về lễ Lá (12/04/2017)
Niềm vui vỡ oà trong Lễ Dầu sớm ở Đà Lạt (12/04/2017)
THẤM ĐẬM lời Chúa dạy (12/04/2017)
Lịch sử lòng tôn sùng thánh Giuse trong Hội Thánh (12/04/2017)
Ủy ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam
Số giấy phép: 183/GP-TTĐT cấp ngày 31/05/2017. Trưởng ban biên tập: Vũ Thành Nam
Địa chỉ ban biên tập: 59 Tràng Thi, Hoàn Kiếm, Hà Nội.
Điện thoại: (04) 39363013 - Email: mariadohoa@gmail.com