Vị Giám mục của hòa giải

Đức cha Gioan Baotixita Bùi Tuần

Theo cách nói của Đức Tổng Giám mục Phaolô Nguyễn Văn Bình. Đức cha Gioan Baotixita Bùi Tuần dù ở xa Sài Gòn nhưng tầm ảnh hưởng của ngài lan rộng đến mọi người tín hữu thành phố, nhất là giới trí thức Công giáo, bởi bản thân ngài đã có một quá trình được đào tạo bài bản tại các chủng viện, học viện, đại học lớn quốc tế, cả về đạo lẫn đời, chúng ta cùng nhau nhìn lại về cuộc đời của ngài.
Hành trình ơn gọi...
Đức Giám mục Gioan Baotixita Bùi Tuần sinh ngày 24/6/1928 theo giấy tờ, nhưng thực ra ngài cho Tòa soạn báo Người Công giáo Việt Nam được biết, Đức cha sinh ngày 21/01/1927 tại Tiền Hải, Thái Bình. Cha là cụ Gioan Baotixita Bùi Tuyển và mẹ là cụ Maria Vũ Thị Tần và ngoài Đức cha thì ông bà còn có người con làm linh mục khác là linh mục Gioan Baotixita Bùi Châu Thi.
Tuổi thơ Đức cha sống trong nghèo khó, kể về thời thơ ấu của mình, ngài viết: “Quê tôi ở Thái Bình. Gia đình gốc nông dân nghèo lắm. Bố đi ở, mẹ đi ở. Bố không đủ tiền nộp thuế bị trói đánh ngoài đình. Thuở nhỏ tôi đã trải qua cảnh cơn bão lớn, nước dâng lên cao, mẹ ôm tôi trên mái nhà nhai gạo sống cho con ăn. Đã có lần tôi thấy lính đi đốt làng, bắt người kẹp chân lên băng ghế, dùng búa đập. Nỗi đau thương của đất nước nó vào thành vết thương đời mình”.
Năm 1954, khi Hiệp định Giơnevơ được ký kết, thầy Gioan Baotixita Bùi Tuần được cử sang tiếp tục tu học tại Hồng Kông. Ngày 2/7/1955, thầy sáu Gioan Baotixita Bùi Tuần được thụ phong linh mục. Trong sách “Tâm tình với linh mục”, có đoạn ngài viết: “Tối ngày mùng 1/7/1955 tại Trường dòng Đaminh trên quả đồi Rosary Hồng Kông, trong bầu không khí tĩnh tâm, tôi quỳ trước cha linh hướng để bày tỏ nỗi sợ của tôi. Tôi sợ lãnh chức linh mục vì tôi thấy mình quá bất xứng… nhưng lời cầu chối từ không thành”.
Cuối năm 1955, cha Tuần về Việt Nam, sống trong trại di cư Long Phước - Thủ Đức, sau đó được “bề trên” cử đi du học tại Rôma. Tốt nghiệp cử nhân triết học Rôma, nhờ học giỏi, được học bổng, cha được chọn đi học tiến sĩ triết học tại Đại học Thụy Sĩ và tốt nghiệp với văn bằng tiến sĩ triết học. Sau đó, cha đến Đại học Pheubua (Đức) học chương trình nâng cao tiến sĩ triết học… Sau gần 10 năm tu học, cha trở về miền Nam Việt Nam.
Năm 1964, cha được bề trên bổ nhiệm làm giáo sư dạy học tại Tiểu chủng viện Châu Đốc rồi làm Giám đốc Đại chủng viện Long Xuyên, sau đó tiếp tục dạy học tại Chủng viện Rạch Giá, tỉnh Kiên Giang... Những năm tiếp theo, cha đi làm mục vụ cho giáo dân cho tới năm 1975.
Ngày 15/4/1975, linh mục Gioan Baotixita Bùi Tuần được Tòa Thánh bổ nhiệm làm Giám mục phó giáo phận Long Xuyên, và lễ tấn phong được cử hành vào ngày 30/4/1975.
Lễ truyền chức Giám mục do Đức Giám mục Chánh tòa giáo phận Long Xuyên Micae Nguyễn Khắc Ngữ chủ phong, Giám mục André Jacques phụ phong, linh mục Antôn Nguyễn Văn Thành và Giuse Trần Xuân Tiếu phụ giúp lễ. Số người tham dự chỉ có chừng 100 người, phần đông là các linh mục và các chủng sinh, một số nữ tu và giáo dân. Buổi lễ đã diễn ra trong bầu khí trầm lắng, không kèn không trống, không đàn hát, không rước kiệu, không quay phim, không tiệc tùng, không diễn văn chúc mừng. Có lẽ ít có một lễ tấn phong Giám mục nào lại đơn giản đến vậy. Nhớ đến ngày lễ tấn phong có một không hai của các Đức Giám mục vào thời điểm trưa 30/4, Đức cha chia sẻ: “Thánh lễ kỷ niệm 40 năm Giám mục của tôi là một hồng ân lớn lao Chúa ban cho tôi. Hồng ân lớn lao, vì qua lễ thụ phong Giám mục trưa ngày 30/4/1975, tôi nhận ra sự Chúa sai tôi vào lịch sử Việt Nam, ngay trong giờ phút Quê hương bước sang một giai đoạn mới, là một ơn đặc biệt.
Hồng ân lớn lao, vì khi nhận ra sự trùng hợp lịch sử đó là do ý Chúa, tôi đã cùng với nhiều người, góp phần vào việc xây dựng sự hòa hợp, sự yêu thương trên Quê hương Việt Nam yêu dấu. Thực vậy, giai đoạn lịch sử 40 năm qua đã có nhiều chuyển biến phức tạp, trong xã hội, trong Giáo hội, và trong chính bản thân tôi.
Chúa dạy tôi là không nên và không thể tránh được những chuyển biến phức tạp đó, nhưng hãy nhìn chúng như một thực tế mà Chúa sai tôi vào, để sống mầu nhiệm nhập thể”. (Bài giảng nhân kỷ niệm 40 năm thụ phong Giám mục ngày 30/4/2015).
 

Đoàn Ủy ban Đoàn kết Công giáo Việt Nam thăm Đức cha GB. Bùi Tuần năm 2021

Đức cha Gioan Baotixita Bùi Tuần và linh mục Gioan Baotixita Nguyễn Văn Riễn tại Đà Lạt năm 1991

Đức cha Gioan Baotixita Bùi Tuần và linh mục Gioan Baotixita Nguyễn Văn Riễn tại Tòa Giám mục Long Xuyên 30 năm sau (2021)...   ...và nghéo tay Đức cha Gioan Baotixita hẹn 30 năm sau chụp tiếp trên Thiên Đàng.

... Tinh thần hòa hợp dân tộc
Có một chuyện mà không nhiều người được biết về thời gian giáo phận Saigon - Thành phố Hồ Chí Minh cần có người phụ giúp cho Đức Tổng Giám mục Phaolô Nguyễn Văn Bình. Đức cha Gioan Baotixita kể lại:
Khi qua Rôma đem Thư chung 1980 và lưu lại tại đó, Đức Tổng Giám mục Phaolô Nguyễn Văn Bình nói với tôi: “Tòa Thánh có dự định đưa Đức cha về Sài Gòn làm phụ tá, dự phòng cho tương lai phức tạp. Sau một thời gian cân nhắc, tôi đã trình với Tòa Thánh là theo tôi dự kiến đó không thích hợp. Vì lý do sức khỏe, Đức cha nên ở lại Long Xuyên. Vừa sẽ có lợi cho Hội Thánh, vừa sẽ có lợi cho tất cả đất nước. Tòa Thánh đã đồng ý rút lại dự định” (“Một trang sử mới”, trang 25). Vậy là Đức cha đã từng được Tòa Thánh chọn làm người phụ tá cho Đức Tổng Giám mục Phaolô Nguyễn Văn Bình nhưng sự việc không thành.
Ngày 30/12/1997, Đức Giám mục phó Gioan Baotixita Bùi Tuần kế nhiệm Đức cha Micae Nguyễn Khắc Ngữ làm Giám mục Chánh tòa giáo phận Long Xuyên.
Ngày 02/10/2003, ngài được Đức Giáo hoàng Gioan Phaolô II chấp nhận đơn từ nhiệm. Đức cha nghỉ hưu tại Tòa Giám mục Long Xuyên. Đức Giám mục phó Long Xuyên Giuse Trần Xuân Tiếu kế vị ngài.
Suốt 49 năm là Giám mục, trong đó 6 năm là Giám mục chánh tòa, ngài là vị Giám mục còn lại trong số các vị trong Hội đồng Giám mục Việt Nam; là “tác giả” Thư chung năm 1980 đã đề ra đường hướng của Giáo hội Công giáo Việt Nam: “Sống Phúc Âm giữa lòng dân tộc để phục vụ hạnh phúc của đồng bào”. Suốt những năm còn làm mục vụ tại giáo phận Long Xuyên hay có dịp đi bất cứ nơi nào trên đất nước, Đức cha luôn đau đáu trong tim mình tinh thần ấy, một niềm tin vào sự hòa hợp giữa các dân tộc, giữa các tôn giáo, với những người không theo Công giáo.  
 

Tác giả viếng Đức cố GB. Bùi Tuần

...Một nhà văn, nhà báo luôn đi sát với thời cuộc
Ngoài trách vụ Giám mục, Đức cha Gioan Baotixita Bùi Tuần còn được biết đến như một nhà văn, nhà báo với nhiều tác phẩm được đăng và xuất bản.
Hôm phát hành bộ sách, trả lời câu hỏi: Điều gì khiến Đức cha thao thức nhất? Đức Giám mục Bùi Tuần bảo: “Làm sao có sự hòa hợp trong đất nước, trong Công giáo, đó là điều tôi tha thiết nhất. Làm sao dân tộc mình hòa hợp nhau, thương yêu thật sự. Là bởi bản tính người Việt mình cũng có khi hay có sự chia rẽ, ngôi thứ không chan hòa...
Đất nước ta tiềm năng lớn. Làm sao cho nông thôn đừng quá nghèo. Lứa trẻ đừng đánh mất bản thân. Giới trẻ phải có trình độ suy nghĩ nhiều hơn. Đừng quá vay mượn của người khác...” (SGGP online 15/5/1997).
Khoảng trong những năm 80, Đức cha đã ra Hà Nội tìm đến nhạc sĩ Văn Cao và ngài chia sẻ do thấy Văn Cao cùng cảnh ngộ nghèo khó giống mình, ngài cũng chia sẻ thêm là ông thích bài Đàn chim Việt và bài Thiên Thai và rất xúc động khi nghe những bài này. Nhà sử học Nguyễn Đình Đầu còn cho biết: sau lần Đức Giám mục Bùi Tuần tìm gặp Văn Cao, do không vào Nam và Văn Cao muốn đáp lễ, đã đến thăm Đức Hồng y Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng ở Hà Nội. Một lần khác, ngài cũng đến gặp gỡ nhà văn Võ Hồng.
Nhận xét về vị Giám mục tiền nhiệm của mình, Đức cha Giuse Trần Xuân Tiếu, Giám mục giáo phận Long Xuyên cho biết: “Con người Giám mục nơi ngài hội tụ nhiều khuôn mặt làm nên một con người đáng cho chúng ta phải khâm phục. Ngài là một nhà giáo uyên bác, nhà đạo đức có nền tảng nội tâm sâu sắc, nhà văn với tư tưởng thâm sâu với lối hành văn nhẹ nhàng lôi cuốn không thể lẫn lộn với ai khác, một nhà báo luôn đi sát với thời cuộc, một nhà tiên tri...” (SGGP online 15/5/1997)
Một vị Giám mục hết lòng tin tưởng phó thác vào sự quan phòng của Thiên Chúa, trung thành với Giáo hội và gắn bó với quê hương đất nước, Đức cha đã từng nhiều lần được các Đức Giáo hoàng tiếp kiến riêng mỗi lần sang Rôma, đặc biệt đã được Đức thánh Giáo hoàng Gioan Phaolô II mời dùng cơm riêng. Tại Việt Nam, nguyên Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng, nguyên Chủ tịch nước Trương Tấn Sang và nhiều vị lãnh đạo Trung ương trong những chuyến về thăm và làm việc với tỉnh An Giang thường ghé thăm ngài. Đức cha đã để lại cho các vị lãnh đạo Nhà nước một mối thiện cảm chân tình đối với một vị Giám mục “Đạo cao, Đức trọng”.
Những ngày trung tuần tháng 7 năm 2024 này, Tòa Giám mục Long Xuyên thông báo Đức cha Gioan Baotixita Bùi Tuần đang yếu dần đi xin mọi người cầu nguyện cho Ngài được vâng theo ý Chúa. Tôi nghĩ đã đến lúc Chúa sẽ sắp xếp cho Đức cha cách nào đó theo ý ngài không lâu nữa. Và việc gì đến đã đến, sáng sớm ngày 27/7, mới 4 giờ sáng nghe tiếng chuông reo của Zalo, mở điện thoại tiếng Anh Vũ Thành Nam - Tổng Biên tập thảng thốt: “Chú ơi! Cha Phan Đình Sơn vừa báo tin, Đức cha Bùi Tuần mất rồi, lúc 3 giờ 30 sáng ngày 27/7/2024, Ngài hưởng thọ 97 tuổi với 69 năm linh mục, 49 năm Giám mục. Chú viết bài nhé!”
Vậy là Đức cha như lời thánh Phaolô Tông đồ: “Tôi đã chiến đấu trong trận đấu cao đẹp, đã chạy hết chặng đường, đã giữ vững niềm tin” (Tm 4,7). Xin Đức cha mãi yên nghỉ trong Lòng Thương Xót của Thiên Chúa nhân từ. Gương sáng và cuộc đời “Vị Giám mục của hòa giải” mãi mãi ghi tạc trong lòng Giáo hội và quê hương Việt Nam.


Năm 2007: Nhà nước trao tặng ngài “Huân chương Độc lập và Huân chương Đại Đoàn kết dân tộc”.
- Ngài là Giám mục Việt Nam duy nhất tấn phong Giám mục cùng lúc cho 2 vị tân chức (Đức Tổng Giám mục Giuse Ngô Quang Kiệt và Đức Giám mục Giuse Trần Xuân Tiếu)
- Ngài có 4 người con thiêng liêng và 4 người học trò làm Giám mục (trong đó 2 vị là Hồng y):
+ Đức Hồng y Gioan Baotixita Phạm Minh Mẫn.
+ Đức Hồng y Phêrô Nguyễn Văn Nhơn
+ Đức Tổng Giuse Ngô Quang Kiệt
+ Đức Tổng Phaolô Bùi Văn Đọc
+ Đức Giám mục Giuse Võ Đức Minh
+ Đức Giám mục Giuse Vũ Duy Thống
+ Đức Giám mục Giuse Trần Xuân Tiếu
+ Đức Giám mục Phêrô Nguyễn Văn Khảm

Tác phẩm nổi bật của Đức cha GB. Bùi Tuần là bộ sách “Thao Thức”. Bộ này được ra mắt vào ngày 30/4/2007. Đây là một bộ sách được tuyển chọn từ các bài viết của Giám mục trong cả một quãng thời gian dài. Bộ sách dày hơn 2.500 trang, do Nhà xuất bản Tổng hợp thành phố Hồ Chí Minh ấn hành, gồm 5 tập. Chỉ chưa đầy một giờ đồng hồ trong ngày ra mắt, số lượng đăng ký mua sách đã lên tới 1.150 bộ. Trong đó có nguyên Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã điện thoại và cũng nhã ý muốn đọc bộ sách này.