Giáo xứ Quỹ Nhất

Theo dòng lịch sử thì làng Quỹ từ năm 1851, vua Tự Đức đã cho 27 suất đinh vốn là dân gốc Quỹ Đê, Quỹ Ngoại xuống khai khẩn. Họ lấy bờ đê sông Đáy để lập nghiệp và khai khẩn dần sang phía đông. Họ chia ruộng ra thành từng đỗi hay đạc. Mỗi đỗi hay đạc có chiều ngang là 60m. Đỗi đầu tiên gọi là đỗi nhất. Có lẽ vậy mà người dân làng Quỹ ở đây gọi là Quỹ Nhất. Họ đào sông chạy dọc làng, con sông mang tên Thạch Giang và tạo ra cảnh quan đặc biệt của làng, ít nơi có được. Con sông này về sau gọi là sông Qũy. Cây gạo đầu cổng nhà thờ vẫn là nhân chứng của thời gian lập làng.
 

Nhà thờ được thiết kế theo kiến trúc roman với một tháp chuông vuông cao 33m. Nhà thờ rộng rãi với 24 cây cột lim lớn. Các xà kèo cũng bằng gỗ lim. Nhà thờ có bàn thờ và nhiều tòa thánh sơn son thiếp vàng. Năm 1973, linh mục Dom. Hoàng Văn Kiểu cho sơn lại toàn bộ cột, kèo, xà và sửa lại bàn thờ cho thoáng và gọn. Năm 2000, linh mục Dominico lại cho nâng cao nhà thờ bằng cách kê cao các cột nhà thờ trên các bệ xây bê tông và thu gọn mái nhà thờ bằng cách đổ mái bằng hai cạnh tường nhà thờ và tu sửa lại hệ thống cửa. Năm 2009, tượng đài thánh Gioan Tẩy Giả được xây dựng ở hồ khá đẹp. Đường Thánh giá và một số tượng đài lớn cũng được xây dựng xung quanh nhà thờ làm cho phong cảnh nhà thờ khá đẹp (ảnh trên).

Ngày 19/11/2007, thị trấn Quỹ Nhất được thành lập trên cơ sở của xã Nghĩa Hòa cũ. Thị trấn có 550 ha, 6.700 nhân khẩu trong đó 82% là người Công giáo. Làng Quỹ Nhất trong kháng chiến chống Pháp đã nổi tiếng có thành tích đánh du kích và đã được Chủ tịch Hồ Chí Minh viết bài báo ca ngợi trên báo Cứu quốc số 2633 ngày 5/7/1954 nhan đề: Đội du kích Công giáo. Bài báo có đoạn: “Toàn thôn Q.N là Công giáo. Đội du kích cũng toàn nông dân lao động Công giáo. Lúc đầu chỉ có 4 người. Dần dần phát triển thành mấy tiểu đội. Tháng 8/1953, đội du kích Q.N chống càn, đánh trận đầu tiên diệt 20 tên giặc, bắn bị thương 30 tên, trừ diệt được một tên Việt gian hung ác, cứu thoát được 30 thanh niên bị bắt”. Làng Quỹ cũng nổi tiếng được nhà văn Nguyễn Khải chọn làm nguyên mẫu để viết nên tác phẩm “Xung đột” xuất bản năm 1957. Có những nhân vật như bà Nhan, mà tác phẩm gọi chệch đi là “Nhàn” vẫn còn sống ở trong Đồng Nai và đã ủng hộ cả trăm triệu đồng cải tạo lại nhà thờ.

Phát huy truyền thống anh hùng đó, trong thời kỳ đổi mới, làng Quỹ có những thay đổi ngoạn mục. Làng đã cải tạo toàn bộ hệ thống đường giao thông liên xã dài 5 km đổ nhựa. Sông Quỹ, sông Phú Lợi đều được kè hai bờ và trồng cây xanh. 383 hộ dân đã ủng hộ 11.400 m2 để xây dựng nông thôn mới góp phần làm cho thị trấn Quỹ Nhất sớm trở thành địa phương đầu tiên của huyện Nghĩa Hưng đạt chuấn nông thôn mới.

Cả 4 họ giáo của Qũy Nhất đều có nhà thờ riêng khang trang, trong đó nhà thờ họ giáo Chi Tây mới hoàn thành năm 2015 được coi là đẹp nhất với quan thày Vinhsơn sau 25 năm thành lập.