Người khai mở nghệ thuật “vô tâm họa”

Thiền sư Viên Thức. Ảnh: CTV

Ở Đà Lạt, có ba nhân vật được giới văn nghệ xem là lạ lùng nhất. Đó là, Kiến trúc sư Lữ Trúc Phương, nổi tiếng với công trình kiến trúc Nhà trăm mái (đã bị phá) và nay đang là chủ sở hữu quán cà phê đẹp độc nhất vô nhị có tên Đường lên cung trăng, nghệ sĩ nhiếp ảnh nổi tiếng MPK (còn gọi là Phước Khùng) bốn mùa râu tóc loà xoà đi tìm kiếm những vẻ đẹp của trời đất để thu vào ống kính rất... khùng của mình, và cuối cùng là người mà chúng tôi muốn nhắc tới trong bài viết này. Đó là thiền sư Viên Thức, nhà tu hành ẩn dật nổi tiếng với tài “cầm kỳ thi hoạ” trụ trì trong ngôi chùa nhỏ có tên Lâm Tì Ni.

Chùa Lâm Tì Ni nằm trên một con dốc xinh đẹp giữa thành phố cao nguyên ngập tràn hoa cỏ, lúc nào cũng tấp nập du khách vào ra, chủ yếu là khách nước ngoài. Những khách du lịch đã được xem phóng sự về thầy Viên Thức trên kênh truyền hình CNN hay đọc bài viết về thầy trên Thời báo New York đều không bỏ lỡ cơ hội được tiếp kiến vị thiền sư  “lạ lùng” này, khi tới Đà Lạt.
Thiền sư Viên Thức vào chùa tu hành từ năm 10 tuổi, cho tới nay đã được trên 50 năm.  Không học qua trường lớp một ngày nào, thầy Viên Thức đã tập vẽ những bức hoạ đầu tiên bằng than củi, đó dường như là một thứ màu vẽ đặc biệt ám ảnh tâm trí thầy. Sau này, nhờ quá trình tự học, và cơ duyên được gặp những người bạn lớn trong hội hoạ, thơ ca, âm nhạc như Hoàng Lập Ngôn, Bùi Giáng, Trịnh Công Sơn... thiền sư Viên Thức đã học được nhiều kinh nghiệm để sáng tạo hàng loạt tác phẩm khiến mọi người có dịp chiêm ngưỡng đều sửng sốt kinh ngạc. Cho tới nay, nhà tu hành- nghệ sĩ này đã từng 6 lần triển lãm tranh tại Mỹ, 2 lần tại Pháp, Hà Lan. Ngay trong gian chùa nhỏ, được xem như gallery của hoạ sĩ Viên Thức, hàng ngàn bức hoạ được xếp chật kín. Dường như ít người tới đây có thể xem được hết các tác phẩm của thiền sư. Phần lớn các tác phẩm thiền sư  vẽ chân dung mình, một khuôn mặt luôn mang một chiếc mũ rất đặc trưng, mà nếu đi cả thành phố Đà Lạt, bạn cũng không bao giờ tìm mua được một chiếc mũ như vậy. Đạo diễn Lưu Trọng Ninh, khi làm phim Dốc tình, kể về cuộc đời các nhân vật lạ lùng  của mảnh đất cao nguyên Đà Lạt, trong đó có thiền sư Viên Thức đã “bó tay” không thể kiếm đâu ra một diễn viên có ngoại hình giống thầy Viên Thức, đặc biệt là chiếc mũ màu nâu (mà nếu không có nó, không cách nào thể hiện cho được hình ảnh của nhà tu hành này). Người ta kể rằng, 50 năm qua, chưa bao giờ thấy thầy Viên Thức đội một chiếc mũ nào có hình hài khác. Thiền sư đã tự làm nó hay ai đã làm cho thầy, người ta cũng không thể biết. Thiền sư Viên Thức vẽ tranh theo lối “vô tâm hoạ”. Nghĩa là, vẽ không cần nghĩ ngợi, không cần tư duy, vẽ bằng những gì bản năng nhất, hồn nhiên nhất. Hoạ sĩ Hoàng Lập Ngôn từng nói: “Nghĩa nôm na của vẽ là tả lại trên giấy cái mà mắt ta đã nhìn thấy, tả lại bằng nét, bằng màu. Nhưng vẽ còn có ý nghĩa là tả lại cái hình ảnh nó ở trong đầu tôi, trong tim tôi, dù nhắm mắt lại cái hình ảnh đó nó vẫn hiện ra, rõ mồn một, có khi nó còn rõ hơn cả lúc tôi mở mắt...”.Với thiền sư- hoạ sĩ Viên Thức, thầy đã không vẽ cái sự thật, tức không theo một đề tài định trước nào cả, mà là vẽ cái ngay lúc đó xuất hiện trong đầu, nhìn thấy trong đầu, và thể hiện ra giấy bằng màu sắc. Đó chính là lối vẽ thiền, lối “vô tâm hoạ”.

Tình bạn giữa hoạ sĩ Hoàng Lập Ngôn và thiền sư Viên Thức, cho đến nay đã để lại một gia tài hội hoạ, gồm hơn 100 bức ký hoạ chân dung thầy Viên Thức do hoạ sĩ Hoàng Lập Ngôn vẽ và cũng ngần ấy bức ký hoạ thầy Viên Thức vẽ chân dung bạn mình. 
Không chỉ vẽ tranh, thiền sư Viên Thức đã xuất bản tập thơ thứ 7. Thơ của thầy là những suy cảm tinh tế trước vạn vật, thiên nhiên, lối viết rất thiền mà tâm trạng lại rất đời. Một cánh hoa rơi trong buổi chiều xế bóng cũng làm nhà sư chạnh lòng trước sự hữu hạn của nhân gian, của thân phận con người, và thốt lên: Ngoảnh lại nghìn thu một thoáng thôi. Mỗi buổi sáng sớm, sau khi đã ngồi thiền, thầy Viên Thức thường đạp xe vòng quanh hồ Xuân Hương thơ mộng hít thở khí trời và ngắm thành phố ngàn hoa đang thức dậy trong vẻ đẹp rạng rỡ của bắt đầu ngày mới. Những bài thơ thương yêu cuộc sống, cảm thông với con người, nâng niu vẻ đẹp cỏ cây hoa lá của vị thiền sư đa tài đã ra đời theo những vòng quay lãng mạn của chiếc xe đạp mà thầy Viên Thức đã gắn bó nhiều năm. Ung dung tự tại với phong thái của một nhà tu hành, trăn trở suy tư với tâm trạng của một người nghệ sĩ, là đặc điểm nổi bật trong mỗi tác phẩm của thiền sư Viên Thức. 

Thiền sư Viên Thức còn mang tới cho bạn đọc một điều ngạc nhiên nữa, là thầy có thể nói thành thạo 12 thứ tiếng. Người viết bài này đã chứng kiến thiền sư nói chuyện với khách du lịch tới thăm gallery của thầy bằng tiếng Anh, tiếng Pháp, tiếng Đức, tiếng Trung Quốc, tiếng Thái Lan và tiếng Hàn Quốc. Chỉ bằng con đường tự học, thầy Viên Thức đã làm chủ được một gia tài kiến thức lớn, khiến cho rất nhiều người ngưỡng mộ. Thầy Viên Thức đúng là một nhà tu hành “lạ lùng” nhất mà tôi từng gặp...