Thắng cảnh đèo Tam Điệp

Hầm cao tốc Bắc Nam xuyên núi Tam Điệp. Ảnh: Lam Sơn

Đèo Tam Điệp nay có hầm Tam Điệp, thuộc tuyến đường bộ cao tốc Bắc Nam (đoạn Mai Sơn - quốc lộ 45 nối Ninh Bình-Thanh Hóa) dài 245 m. Công trình này được đánh mìn thông cửa ngày 12/7/2021, sau 4 tháng thi công. Theo thiết kế, hầm gồm hai ống, mỗi ống là một hầm đơn hoàn chỉnh lưu thông một chiều, rộng 14,5 m quy mô ba làn xe cơ giới. Tim hai hầm cách nhau 45 m. Đường chính hai bên đầu hầm có dải dừng xe khẩn cấp rộng 2 m, dài 30 m (không kể chiều dài đoạn chuyển làn) bố trí không liên tục, so le nhau. Hầm chui, được khởi công giữa tháng 2/2021. Để đảm bảo đúng tiến độ, nhà thầu bố trí bốn mũi thi công với hơn 120 cán bộ, công nhân bám trụ trong đường hầm thay ca làm việc cả ngày lẫn đêm. Ca này ăn cơm, ca khác lại làm, cứ luân phiên liên tục đến khi thông hầm. Đơn vị thi công áp dụng công nghệ khoan hầm của Áo và giải pháp thi công đào hầm qua núi của Nhật Bản. Khó khăn nhất khi thi công đường hầm Tam Điệp là cấu tạo địa chất ở đây đá lẫn đất khá phức tạp, nếu tính toán không kỹ có thể gây sạt lở đường hầm.. Năm 1998, khi nâng cấp đường 1A, một quả núi ở Dốc Xây đã được đục xuyên để làm một tuyến hầm bên phải (theo hướng Nam Bắc) giúp phương tiện qua lại an toàn hơn, song một hướng trái vẫn phải vòng qua eo núi.

Đèo Tam Điệp xưa có tên là đèo Ba Dội hay Cửu Chân Quan, thời phong kiến đèo này nằm trên cung đường thiên lý từ kinh thành Thăng Long vào Nam. Cung đường phải đi qua nhiều đoạn đèo dốc quanh co uốn lượn ven chân các sườn núi thuộc dãy Tam Điệp, giáp ranh giữa hai tỉnh Ninh Bình và Thanh Hóa. Cuối thế kỷ XVIII từng ghi dấu bước chân hành quân thần tốc của hàng vạn chiến binh Quang Trung tiến ra Thăng Long đánh đuổi quân Thanh xâm lược. Đầu thế kỷ XIX, nữ sĩ tài hoa Hồ Xuân Hương du xuân chốn này có bài thơ vĩnh cảnh núi non hoành tráng, gây cảm xúc đặc biệt cho người xem. 
 

ĐÈO BA DỘI
Một đèo, một đèo, lại một đèo
Khen ai khéo tạc cảnh cheo leo
Cửa son đỏ hoét tùm hum nóc
Hòn đá xanh rì lún phún rêu
Lắt lẻo cành thông cơn gió tốc 
Đầm đìa lá liễu giọt sương gieo
Hiền nhân quân tử ai là chẳng
Mỏi gối chồn chân vẫn muốn trèo.